Załacznik do uchwały NRŁ nr 57/2005 z dnia 22 lutego 2005 r.
ZASADY SELEKCJI OSOBNICZEJ I POPULACYJNEJ ZWIERZAT
ŁOWNYCH W POLSCE ORAZ ZASADY POSTEPOWANIA PRZY
OCENIE PRAWIDŁOWOSCI ODSTRZAŁU
Tekst jednolity z dnia 16 kwietnia 2009 r.
Stan prawny na dzien 9 wrzesnia 2009 r.
                                                Wstep
Zgodnie z ustawa Prawo łowieckie z 1995 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 i Nr
113, poz. 984 oraz z 2004 r. Nr 92, poz. 880; Nr 172, poz. 1802, Nr 173, poz. 1808) do
zadan Polskiego Zwiazku Łowieckiego nalezy ustalanie kierunków i zasad rozwoju
łowiectwa, zasad selekcji populacyjnej i osobniczej zwierzat łownych.
Niniejsze zasady dotycza zwierzyny grubej i odnosza sie do selekcji osobniczej i
populacyjnej realizowanej w ustabilizowanych zwierzostanach. Gospodarowanie
zwierzyna w łowiskach o zachwianej strukturze moze odbiegac od prezentowanych
zasad selekcji populacyjnej, w okresie dochodzenia do ustabilizowania populacji.
Prowadzac nowoczesna gospodarke łowiecka populacjami zwierzat łownych, nalezy
stale pamietac, ze priorytetem w jej realizacji jest, zgodnie z Ustawa m.in. koniecznosc
utrzymywania własciwej struktury płciowej i wiekowej oraz liczebnosci populacji zwierzyny
dla zapewnienia równowagi ekosystemów oraz realizacji głównych celów gospodarczych w
rolnictwie, lesnictwie i rybactwie.
Ustalajac łowieckie rejony hodowlane w 1997 r. zakładano wdrozenie realizacji
zasady wielkoobszarowego planowania łowieckiego w gospodarce łowieckiej. Z cała
pewnoscia zasada ta jest słuszna w odniesieniu do niektórych gatunków zwierzyny grubej,
takich jak: jelen, dzik czy łos i w odniesieniu do nich nalezy ja wprowadzic do praktyk łowieckiej.
Jednym z waznych zadan jest równiez przygotowanie i wdrozenie systemu
organizacji i monitoringu gospodarki łowieckiej w Polsce, które stanowic beda niezbedny
element skutecznego wdrazania uchwalonych przez NRŁ „Zasad selekcji populacyjnej i
osobniczej zwierzat łownych”.
Niniejsze „Zasady” sa zasadami, które po uzupełnieniu i uszczegółowieniu w
poszczególnych okregach PZŁ przez zespoły składajace sie z przedstawicieli PZŁ,
wojewodów i dyrektorów RDLP, stanowic beda szczegółowe zasady dla kazdego okregu
PZŁ w zakresie selekcji populacyjnej i osobniczej oraz kryteria odstrzału dla poszczególnych
gatunków zwierzyny grubej.
Zespoły te powinny równiez dokonac analizy wieloletnich łowieckich planów
hodowlanych (WŁPH) i wytyczyc główne kierunki gospodarowania zwierzyna w ramach
funkcjonujacych do 2007 r. WŁPH. W przypadku zaistnienia takiej potrzeby zespoły te
wystapia do własciwych dyrektorów RDLP z wnioskami o dokonanie korekt WŁPH dla
poszczególnych obwodów.
Sposób powoływania okregowych komisji oceny prawidłowosci odstrzałów samców
zwierzyny płowej i muflonów, zespołów oceniajacych oraz szczegółowe ustalenia w sprawie
oceny i znakowania trofeów ocenionych, okresli zarzadzenie Zarzadu Głównego PZŁ,
podobnie jak udział przedstawicieli PZŁ w zespołach oceniajacych w obwodach
zarzadzanych przez ALP i ANR.

Przedstawione dalej „Zasady selekcji populacyjnej i osobniczej zwierzat łownych”
odnosza sie, jak zaznaczono wczesniej, do populacji ustabilizowanych. Ich ramy
pozwalaja na w miare nieskrepowane korzystanie z nich, zarówno z punktu widzenia
kryteriów selekcji, jak i gospodarowania gatunkami zwierzyny grubej w konkretnych
łowiskach. Wymaga to jednak stworzenia stałego monitoringu gospodarowania zwierzyna i
jej jakosci osobniczej. Umozliwi to okreslenie jakosci populacji w kolejnych okresach
stosowania zasad, a tym samym da podstawe do rzetelnej ich oceny w kolejnych dekadach.
ŁOS
Struktura płci populacji winna wynosic: 1:1 do 1:1,5 na korzysc klep
Przyrost zrealizowany
Nie powinien byc ustalany na poziomie powyzej 20% wiosennego stanu populacji, tj.
powinien kształtowac sie na poziomie sredniego przyrostu zrealizowanego. Proporcja ta
moze byc korygowana jedynie w przypadku dysponowania dla lokalnych populacji
szczegółowymi danymi o wielkosci realnego przyrostu w danym roku.
Zageszczenie
Za zageszczenie pozwalajace na prowadzenie własciwej gospodarki łosiem
przyjmuje sie zageszczenie wynoszace ok. 5 osobników na 1000 ha powierzchni lesnej i
bagiennej rejonu hodowlanego.
Struktura pozyskania winna wynosic:
a) w grupach płciowo - wiekowych
- byki - około 40 %
- klepy - około 40 %
- łoszaki - do 20 %
Przy strukturze płci populacji na poziomie 1:1,5 nalezy bezwzglednie zachowac
równowage ilosciowa byków i klep w odstrzale.
b) w klasie wieku byków
Wyróznianie klas wieku, jak to ma miejsce np. u jeleni, w przypadku łosi jest
nieuzasadnione ze wzgledu na brak wiarygodnych kryteriów morfologicznych i trudnosci w
precyzyjnym rozpoznaniu wieku byków na podstawie sylwetki zwierzecia.
Kryteria oceny prawidłowosci odstrzału byków łosia
Przy ustalaniu kryteriów selekcji u łosi – byków bierze sie pod uwage jedynie cechy poroza.
Łosie – byki selekcyjne
Opis poroza Ocena
- szpicaki, szydlarze, widłaki i szóstaki nieregularne
- wszystkie regularne szóstaki w typie badylarza oraz silniejsze
  badylarze z porozem szóstaka na jednej tyce
- półłopatacze i łopatacze oraz badylarze o porozu regularnym powyzej szóstaka
O
X
XX

Łosie – byki łowne
Opis poroza Ocena
- silne badylarze powyzej regularnego szóstaka oraz byki o  porozu typu łopatacza
O
Ustalenia dodatkowe
1. Odstrzał byków łownych nie powinien przekraczac 5% puli odstrzałowej byków w skali
rejonu hodowlanego oraz moze byc przyznawany jedynie w obwodach, gdzie łosie
wystepuja stale.
2. Jako byki łowne powinny byc odstrzeliwane osobniki stare, w szczytowej fazie rozwoju
poroza.
Selekcja klep i łoszaków
Pozyskanie klep i łoszaków nalezy prowadzic w pierwszej kolejnosci poprzez odstrzał
sztuk chorych i cherlawych, o masie tuszy mniejszej niz przecietna oraz klep starych i
prowadzacych słabe potomstwo.
Klepy prowadzace bliznieta oraz łoszaki – bliznieta powinny byc oszczedzane.
JELEN SZLACHETNY
Stosowanie zasad selekcji dotyczacych jelenia szlachetnego, zawarte w ponizszej
czesci uchwały, zostało uchwała nr 71/2009 Naczelnej Rady Łowieckiej z dnia
8.09.2009 r. zawieszone na okres lat 3 poczawszy od 1 marca 2010 r. zatem do konca
lutego 2013 r. W okresie tym obowiazuja „okresowe zasady selekcji i gospodarowania
populacjami jelenia szlachetnego w celu zwiekszenia udziału 3 klasy byków” zawarte
w załaczniku nr 1 do wymienionej uchwały.
W populacjach ustabilizowanych nalezy prowadzic gospodarowanie populacjami
jelenia szlachetnego według ponizszych zasad i z uwzglednieniem podanych wskazników.
Struktura płci
Pozadana struktura płci powinna kształtowac sie w przedziale od 1:1 do 1:1,5 na
korzysc łan.
Przyrost zrealizowany
W zaleznosci od struktury płci, presji drapiezników, kłusownictwa i innych czynników
wpływajacych na ubytki, przyrost zrealizowany moze kształtowac sie w przedziale od 10 –
30% stanu wiosennego populacji. W uzasadnionych przypadkach np. straty wywołane przez
wilki, kleski zywiołowe, przyrost zrealizowany moze wynosic mniej niz 10%.
Zageszczenie
Za optymalne zageszczenie, pozwalajace na prowadzenie własciwej gospodarki
jeleniem, uwaza sie zageszczenie wynoszace 15 - 35 osobników na 1000 ha powierzchni
lesnej obwodu. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza sie zageszczenie do
50 osobników na 1000 ha powierzchni lesnej obwodu.
Struktura pozyskania
Plan odstrzału musi wynikac z rzeczywistego stanu populacji i nie moze byc prostym
przełozeniem wskazników modelowych. W populacjach o zachwianej strukturze wiekowej, w
grupie jeleni – byków i przewadze osobników w I klasie, a taka sytuacje obserwujemy
w wiekszosci łowisk w Polsce, nalezy podjac zdecydowane kroki prowadzace do zmiany tej
sytuacji.
Winno to nastapic poprzez ochrone byków prawidłowo rozwijajacych sie w II klasie
wieku oraz ograniczenie nadmiernego odstrzału w klasie I. Odstrzał w I klasie wieku nie
moze w zadnym przypadku przekraczac 50% stanu jeleni – byków przeznaczonych do
odstrzału w danym sezonie, a tym samym niedopuszczalnym jest, aby jelenie – byki były
zamiennie realizowane w innych niz zaplanowane klasach wiekowych. Jednoczesnie nalezy
stwierdzic, ze niezrealizowanie planu odstrzału w danym sezonie jeleni – byków nie powinno
skutkowac w najblizszych 3 - 5 latach sankcjami, o których mowa w art. 30 ust. 1 ustawy
Prawo łowieckie.
W zaleznosci od aktualnego w danej populacji stanu struktury wiekowej w grupie
jeleni – byków, nalezy w najblizszych 3 – 5 latach obnizyc odstrzał byków nawet o 30%
aktualnie realizowanego pozyskania, zarazem realizujac odstrzał w grupie łan na
dotychczasowym poziomie. Przy odstrzale łan szczególna uwage nalezy zwracac na
rozpoznanie łani – licówki – i w zadnym wypadku nie dokonywac jej odstrzału.
Struktura pozyskania jelenia szlachetnego winna wynosic:
a) w grupach płciowo - wiekowych:
- byki 30 - 40%
- łanie 40 - 50%
- cieleta do 30%
b) w klasach wieku byków:
- I klasa wieku (1 – 4 poroze, 2 – 5 rok zycia) 30 - 50%
- II klasa wieku (5 – 9 poroze, 6 – 10 rok zycia) 30 - 50%
- III klasa wieku (10 poroze i powyzej, 11 rok zycia i starsze) do 20%
Kryteria oceny prawidłowosci odstrzału byków jelenia szlachetnego
Klasa wieku
Poroze
rok zycia
Opis poroza Ocena
I klasa wieku
1 poroze
2 rok zycia
- szpicaki o długosci tyk do 20 cm, tj. do sredniej długosci łyzek
- szpicaki o długosci tyk powyzej 20 cm do 30 cm, tj. do 1,5 długosci łyzek
- szpicaki o długosci tyk powyzej 30 cm, tj. powyzej 1,5 długosci łyzek oraz szpicaki o tykach
rozwidlonych i koronne – niezaleznie od długosci
O
X
XX
2 poroze
3 rok zycia
- ósmaki nieregularne i ponizej tej formy,
- ósmaki regularne,
- byki powyzej regularnego ósmaka,
O
X
XX
3 i 4 poroze
4 – 5 rok zycia
- wszystkie byki niekoronne,
- wszystkie byki jednostronnie koronne,
- wszystkie byki obustronnie koronne
O
X
XX
II klasa
wieku
5–9 poroze
6–10 rok
zycia
- wszystkie byki niekoronne i jednostronnie koronne bez wzgledu na mase poroza oraz
obustronnie koronne o masie poroza ponizej ...*.... kg ( ustalonej dla okregu),
- byki obustronnie koronne o masie poroza od ...*.... kg do ....*... kg (ustalonej dla okregu),
- byki obustronnie koronne o masie poroza
O
X
5
powyzej ...*.... kg (ustalonej dla okregu)i wszystkie byki obustronnie koronne medalowe.
XX
III klasa wieku
10 poroze
i powyzej
11 rok zycia i starsze
- wszystkie byki niekoronne i jednostronnie koronne oraz obustronnie koronne o masie
poroza ponizej ....*... kg (ustalonej dla okregu) oraz prawidłowo wykonany odstrzał łowny,
- byki obustronnie koronne o masie poroza powyzej ....*... kg (ustalonej dla okregu) lecz
niemedalowe pozyskane na odstrzał selekcyjny,
- byki obustronnie koronne medalowe pozyskane na odstrzał selekcyjny.
O
X
XX
Ustalenia dodatkowe
1. Za byka łownego uznaje sie byka w III klasie wieku (w 11 roku zycia i starszego)
o prawidłowo ukształtowanym porozu (obustronnie koronnego), o masie wienca powyzej
....*... kg (ustalonej dla okregu).
2. Za odnoge uznaje sie kazdy odrostek o długosci powyzej 3 cm w I klasie wieku oraz
powyzej 5 cm w II i III klasie wieku.
3. Pozyskanie myłkusa i szydlarza uznawane jest zawsze za odstrzał prawidłowy bez
wzgledu na przyznana do odstrzału klase wieku i nie przyznaje sie za nie punktów niebieskich.
4. Podawana masa poroza jest masa brutto ( wieniec z czaszka, bez zuchwy).
Selekcja łan i cielat.
Pozyskanie łan i cielat nalezy prowadzic poprzez odstrzał sztuk o masie tuszy
mniejszej niz przecietna w rejonie hodowlanym, łan starych i pózno urodzonych cielat. Jako
zasade nalezy przyjac, ze strzelajac ciele z chmary, nalezy w pierwszej kolejnosci wybrac
sztuke najsłabsza. Jezeli istnieje koniecznosc odstrzału łani i jej cielaka, to jako bezwzgledna
zasade nalezy przyjac, ze w pierwszej kolejnosci strzelamy ciele a ewentualnie potem łanie –
nigdy odwrotnie.
JELEN SIKA.
Zasady tu przedstawione odnosza sie do gatunku, który z punktu widzenia
gospodarki łowieckiej prowadzonej w Polsce ma znaczenie lokalne i praktycznie w chwili
obecnej odnosi sie do jednej populacji wystepujacej w okolicach Kadyn na terenie
elblaskiego okregu PZŁ.
W populacji tej zaleca sie na bazie zgromadzonych wieloletnich doswiadczen
prowadzic gospodarowanie jeleniem sika wg nastepujacych zasad:
Struktura płci w populacji winna wynosic:
1:1 do 1:1,2 na korzysc łan
Przyrost zrealizowany
20-35 % wiosennego stanu populacji
Struktura pozyskania winna wynosic:
a) w grupach płciowo - wiekowych
- byki do 40 %
- łanie do 50 %
- cieleta do 20 %
b) w klasach wieku byków
- I klasa wieku - (1 - 3 poroze; 2 - 4 rok zycia) – 30- 40 %
6
- II klasa wieku - (4 poroze i wyzej; 5 rok zycia i starsze) - 60 – 70 %
Kryteria oceny prawidłowosci odstrzału byków jelenia sika
Klasa
wieku
Poroze
Opis poroza Ocena
rok zycia
I klasa
wieku
I poroze
2 rok zycia
- szpicaki o tykach cienkich, ostro zakonczonych
o długosci do 15 cm,
- szpicaki o tepo zakonczonych tykach oraz szpicaki o
tykach ostro zakonczonych o długosci powyzej 15 cm.
O
X
II poroze
3 rok zycia
- szydlarze i widłaki o tykach nie przekraczajacych 15 cm oraz widłaki o masie poroza do ....*... dag
   (ustalonej w okregu),
- szydlarze o tepo zakonczonych tykach powyzej 15 cmoraz mocne widłaki o masie poroza powyzej
………..dag ( ustalonej w okregu).
O
X
III poroze
4 rok zycia
- nieregularne szóstaki i ponizej tej formy oraz szóstaki
o krótkich opierakach (do 3 cm) i bez opieraków oraz
ósmaki majace widlice o równych długosciach odnóg,
- regularne szóstaki oraz nieregularne ósmaki
o prawidłowej budowie widlicy,
- mocne ósmaki regularne i powyzej tej formy poroza.
O
X
XX
II klasa
wieku
IV poroze
5 rok zycia
- słabe szóstaki i ponizej tej formy oraz ósmaki, których
widlice maja odnogi równej długosci lub stosunek
długosci grotu do odnogi wynosi mniej niz 3:1,
- regularne, mocne szóstaki oraz prawidłowo
wykształcone ósmaki o masie poroza powyzej ....*...
dag (ustalonej w okregu),
- regularne, prawidłowo wykształcone ósmaki
(medalowe) i powyzej tej formy poroza.
O
X
XX
V poroze
i nastepne
6 rok zycia
i starsze
- wszystkie byki ponizej ósmaka oraz ósmaki
o wyraznych cechach selekcyjnych (wygiete tyki,
widlice o równej długosci odnóg, wasko ustawione tyki,
stosunek długosci grotu do odnogi wynosi mniej niz
3:1) oraz prawidłowo zrealizowany odstrzał łowny,
- regularne, prawidłowo wykształcone ósmaki
niemedalowe o masie poroza powyzej ...*.... dag
(ustalonej w okregu) i byki powyzej ósmaka oraz
odstrzał byka medalowego w 6 roku zycia na odstrzał łowny,
- odstrzał byka medalowego na odstrzał selekcyjny.
O
X
XX
Ustalenia dodatkowe
1. Za łownego uznaje sie byka w 7-ym roku zycia i starszego o formie co najmniej
regularnego, mocnego ósmaka o prawidłowo ukształtowanym porozu.
2. Masa poroza okreslona w tabeli odnosi sie do masy brutto (wieniec z czaszka, bez zuchwy).
3. Wszelkich „odrostów” tyki, nietypowych dla poroza jelenia sika, nie traktuje sie jako
odnóg wienca.
4. Nie przyznaje sie punktu niebieskiego za odstrzał prawidłowy w nizszej klasie wieku niz
okreslono w upowaznieniu.

Selekcja łan i cielat
Pozyskanie łan i cielat nalezy prowadzic poprzez odstrzał sztuk o masie tuszy
mniejszej niz przecietna w rejonie hodowlanym, łan starych i pózno urodzonych cielat. Jako
zasade nalezy przyjac, ze strzelajac ciele z chmary, nalezy w pierwszej kolejnosci wybrac
sztuke najsłabsza. Jezeli istnieje koniecznosc odstrzału łani i jej cielaka, to jako bezwzgledna
zasade nalezy przyjac, ze w pierwszej kolejnosci strzelamy ciele a ewentualnie potem łanie –
nigdy odwrotnie.
DANIEL
Zaleca sie preferowanie intensywnego gospodarowania populacjami daniela
w niezbyt duzych kompleksach lesnych, w których tylko nielicznie wystepuje jelen i to
szczególnie o słabej jakosci osobniczej. Dotyczy to przede wszystkim Wielkopolski, Kujaw,
Pomorza i Opolszczyzny.
Daniele wystepuja w naszych łowiskach przewaznie w izolowanych populacjach.
Celowe zatem byłoby utworzenie zwartego zasiegu ich wystepowania w okreslonych
rejonach poprzez przeprowadzenie odpowiednich introdukcji. Działania te poprzedzone
winny byc kazdorazowo ocena jakosci srodowiska. Wazny jest równiez fakt, ze nie
stwierdzono dotychczas sugerowanego czesto konfliktu (dysoperacji) miedzy jeleniem i
danielem na terenach ich wystepowania w duzych kompleksach lesnych. Nalezy jednak
unikac introdukcji danieli do duzych kompleksów lesnych, gdzie jelen szlachetny ma dobre
warunki do funkcjonowania populacji i jest tam trwałym elementem istniejacej fauny.
Struktura płci
Powinna docelowo w populacjach ustabilizowanych wynosic 1:1,5 na korzysc łan.
Wiekszy udział łan dotyczyc moze tylko niewielkich populacji (lub raczej ugrupowan
osobników) introdukowanych, gdzie celem jest uzyskanie mozliwie szybkiego wzrostu
liczebnosci. W takich przypadkach struktura pozyskania moze odbiegac od ramowych zasad
gospodarowania populacjami daniela.
Zageszczenie
W korzystnych warunkach srodowiskowych zageszczenie moze wynosic około 30 -
35 osobników na 1000 ha powierzchni lesnej obwodu.
Przyrost zrealizowany we własciwie funkcjonujacych populacjach, powinien
kształtowac sie na poziomie 25 – 30% stanu wiosennego populacji.
Struktura pozyskania:
a) w grupach płciowo - wiekowych
- byki 30 - 40%
- łanie do 50%
- cieleta 10 – 20%
b) w klasach wieku danieli byków
- I klasa wieku (1-2 poroza; 2-3 roku zycia) 30 – 40%
- II klasa wieku (3-6 poroza; 4-7 roku zycia) 40 - 50%
- III klasa (7 poroze i dalsze; 8 rok zycia i starsze) do 20%
Kryteria oceny prawidłowosci odstrzału danieli - byków
Klasa wieku
Poroze
rok zycia
Opis poroza Ocena

I klasa
wieku
1 poroze
2 rok zycia
- guzikarze oraz szpicaki o sredniej długosci tyk do
12 cm,
- szpicaki o sredniej długosci tyk 12-15 cm, szpicaki o sredniej długosci tyk powyzej 15 cm.
O
X
XX
2 poroze
3 rok zycia
- szydlarze, słabe łyzkarze o sredniej długosci obu tyk do ....*... cm i o srednim spłaszczeniu górnej
czesci obu tyk wezszym od ….cm (ustalonych dla okregu),
- łyzkarze o sredniej długosci obu tyk od ....*... do....*... cm lub o srednim spłaszczeniu górnej czesci
obu tyk od …..do ….cm (ustalonych dla okregu)

- mocne łyzkarze o sredniej długosci obu tyk
powyzej ....*... cm lub o srednim spłaszczeniu obu tyk powyzej ….. cm (ustalonych dla okregu) oraz
łopatacze.
O
X
XX
II klasa
wieku
3-6 poroze
4–7 rok
zycia
- wszystkie formy ponizej łopatacza oraz łopatacze o
głebokich zatokach rozdzielajacych płaszczyzne
łopaty na co najmniej połowie jej długosci, a takze
byki o wyjatkowo krótkich i waskich łopatach,
- byki o łopatach normalnie rozwinietych, jednak o
długosci łopat ponizej połowy wysokosci tyk
- byki o prawidłowych łopatach, których długosc
wynosi ponad połowe długosci tyk
O
X
XX
III
klasa
wieku
7 poroze
i powyzej
8 rok zycia
i starsze
- wszystkie formy ponizej prawidłowo rozwinietego
łopatacza, oraz normalnie rozwiniete łopatacze o
masie poroza ponizej ...*.. kg (ustalonej dla okregu)
oraz prawidłowo wykonany odstrzał łowny,
- mocne, prawidłowo rozwiniete łopatacze o masie
poroza powyzej ....*... kg (ustalonej dla okregu) o
trofeum niemedalowym pozyskane na odstrzał
selekcyjny,
- mocne, prawidłowo rozwiniete łopatacze o trofeum
medalowym, pozyskane na odstrzał selekcyjny.
O
X
XX
Ustalenia dodatkowe:
1. Za byka łownego uznaje sie regularnego łopatacza w 8 roku zycia i starszego
o prawidłowo ukształtowanych łopatach.
2. Podawana masa poroza jest masa brutto (poroze z czaszka, bez zuchwy).
3. Za selekcyjne uznaje sie wszystkie myłkusy i szydlarze w kazdej klasie wieku i nie
przyznaje sie za ich odstrzał punktów niebieskich.
Selekcja łan i cielat
Pozyskanie łan i cielat nalezy prowadzic poprzez odstrzał sztuk o masie tuszy
mniejszej niz przecietna w rejonie hodowlanym łan starych i pózno urodzonych cielat. Jako
zasade nalezy przyjac, ze strzelajac ciele z chmary, nalezy w pierwszej kolejnosci wybrac
sztuke najsłabsza. Jezeli istnieje koniecznosc odstrzału łani i jej cielaka, to jako bezwzgledna
zasade nalezy przyjac, ze w pierwszej kolejnosci strzelamy ciele a ewentualnie potem łanie –
nigdy odwrotnie.
SARNA
Srednie zageszczenie sarn w łowiskach polskich wynosi obecnie 2,36 osob./100ha
powierzchni obwodów i wykazuje duze zróznicowanie. Ponizej 2 osob./100 ha jest w 20
okregach. Powyzej 4 osob./100 ha w czterech okregach. Nawet na terenie jednego okregu
zageszczenia wykazuja znaczace róznice. Dlatego tez gospodarowanie populacjami
sarny wymaga od nas w najblizszym okresie szczególnej uwagi.
Struktura płci
Pozadana struktura płci powinna kształtowac sie w przedziale od 1 : 1,5 do
1 : 2,5 na korzysc kóz.
Przyrost zrealizowany
Przyrost zrealizowany powinien wynosic od 10 do 30% stanu wiosennego populacji.
W zaleznosci od tego czy w obwodzie wystepuja duze drapiezniki, nadmierna ilosc lisów,
gesta siec dróg lub wzmozone kłusownictwo, wielkosc pozyskania powinna byc ustalona na
poziomie od 50% do 100% przyrostu zrealizowanego.
Zageszczenie
Optymalne zageszczenie powinno wynosic od 3 do 10 osob./100 ha powierzchni
obwodów (nawet do 15 szt.). Zwazywszy na aktualne zageszczenie sarny w naszych
łowiskach nalezy uczynic wszystko, aby w ciagu najblizszych lat doprowadzic do stanu, w
którym nie bedzie ono nizsze od 2-3 osob./100 ha powierzchni obwodu łowieckiego.
Struktura pozyskania:
a) w grupach płciowo - wiekowych:
rogacze - 40 - 50%
kozy - 40 - 50%
kozleta - do 20% - ze wskazaniem kozlat płci zenskiej
b) w klasach wiekowych sarn rogaczy:
I klasa (1-2 poroze; 2-3 rok zycia) - do 50%
II klasa (3 poroze i dalsze; 4 rok zycia i starsze ) - dopełnia do 100%
Kryteria oceny prawidłowosci odstrzału sarn - rogaczy
Klasa wieku, Poroze, rok zycia
Opis parostków Ocena
I klasa wieku
1 poroze
2 rok zycia
- guzikarze, szpicaki, myłkusy a takze widłaki o sredniej długosci tyk do 10 cm
O
- widłaki o sredniej długosci tyk powyzej 10 cm
X
- szóstaki XX
2 poroze
3 rok zycia
- szóstaki nieregularne i ponizej tej formy
O
- regularne szóstaki i powyzej tej formy o masie do…...g (ustalonej dla okregu)
X
- regularne szóstaki i powyzej tej formy o masie wiekszej niz ……..g (ustalonej w okregu)
XX
II klasa wieku
- nieregularne szóstaki i ponizej tej formy oraz regularne szóstaki o masie parostków ponizej ....*... g (ustalonej
w okregu) oraz prawidłowo wykonany odstrzał łowny,
O
10
3 poroze i starsze
4 rok zycia i starsze
- regularne szóstaki lub powyzej tej formy o masie parostków od ..* g do.*.g (ustalonej w okregu),
X
- regularne szóstaki lub powyzej tej formy o masie parostków powyzej...*.... g (ustalonej w okregu).
XX
Ustalenia dodatkowe
1. Za rogacza łownego uznaje sie regularnego szóstaka (lub powyzej tej formy), w wieku od
szóstego roku zycia wzwyz, o masie trofeum ponad przecietna (ustalona dla okregu).
2. Za selekcyjne uznaje sie wszystkie myłkusy i szydlarze oraz nie przyznaje sie za ich
odstrzał punktów niebieskich.
3. Zaleca sie oszczedzanie szpicaków o długosci tyk powyzej długosci łyzek.
4. Przy ocenie prawidłowosci odstrzału za odnoge uznaje sie w I klasie wieku odrostek o
długosci powyzej 1 cm, a w II klasie wieku – odrostek o długosci powyzej 3 cm.
5. Wyznaczajac srednia mase parostków w II klasie wieku w danym okregu nalezy
pamietac, iz poza srednia masa parostków w II klasie wieku, nalezy ustalic równiez
wartosc graniczna przy odstrzale kwalifikowanym na dwa punkty czerwone. Wartosc ta
musi byc wieksza od sredniej masy parostków w II klasie, a mniejsza od minimalnej masy
parostków medalowych.
6. Podawana masa parostków jest masa brutto (parostki z czaszka bez zuchwy).
7. W przypadku uszkodzenia mechanicznego jednej tyki oceny dokonuje sie na podstawie
wygladu drugiej zakładajac, ze tyka uszkodzona miała taki sam kształt (zasada ta
dotyczy wszystkich samców zwierzyny płowej).
Selekcja kóz i kozlat
Nalezy dazyc do pozyskania jak najwiekszej liczby kóz nie prowadzacych oraz sztuk
cherlawych i chorych. Nalezy eliminowac z populacji kozy prowadzace wiecej niz dwoje
kozlat, pamietajac, ze w takiej sytuacji najpierw nalezy dokonac odstrzału kozlat.
Wsród kozlat całosc pozyskania nalezy w zasadzie zrealizowac w grupie kózek,
przyjmujac jednak zasade, ze z blizniat w pierwszej kolejnosci wybieramy do odstrzału
sztuke słabsza.
DZIK
Struktura płciowa
Nalezy dazyc do uzyskania struktury płci u dzików dorosłych w proporcji co najmniej
1:1, lub z niewielka przewaga osobników meskich.
Zageszczenie
Trudno jest wyznaczyc optymalne, czy dopuszczalne wskazniki zageszczenia
populacji, o tym bowiem decyduje przede wszystkim poziom szkód w uprawach rolnych
limitujacy mozliwosci finansowe dzierzawców lub zarzadców obwodów łowieckich. Z punktu
widzenia ochrony lasu zageszczenie powinno byc nawet wysokie, gdyz szkody
w drzewostanach sa minimalne, a dzik jest przede wszystkim bioindykatorem zagrozenia
lasu przez niektóre owady oraz w znacznym stopniu moze ograniczyc ich gradacje.
Przyrost zrealizowany
W naszych warunkach wynosi od 50 do 150% stanu wiosennego populacji (choc
bardziej poprawnym okresleniem byłoby – stanu przedrozrodczego, gdyz wyproszenia
zdarzaja sie czesto juz zima). Dolny wskaznik przyrostu dotyczy wyłacznie niektórych
terenów o surowych warunkach klimatycznych i wystepowaniu duzych
drapiezników, tzn. przede wszystkim wilka.
Na takim samym poziomie powinno planowac sie wysokosc rocznego pozyskania.
Podczas odstrzału nalezy dazyc do pozyskania przede wszystkim osobników
zenskich z wyjatkiem loch (tj. samic w 3 roku zycia i starszych).
Struktura pozyskania według grup wiekowych:
- warchlaki 40 – 60%
- przelatki 20 – 40%
- starsze niz 2-letnie do 20%

Warchlaki - to dziki w pierwszym roku zycia (do ukonczenia 12 miesiaca). W praktyce
za górna granice przedziału uznaje sie koniec roku gospodarczego, czyli 31 marca,
choc pewna czesc osobników z tej klasy moze byc juz nieco starsza.

Przelatki - to osobniki od 13-go do 24-go miesiaca zycia (z zastrzezeniem jak
u warchlaków).
Ustalenia dodatkowe
1. Zaleca sie oszczedzanie mocnych przelatków, które np. w roku nasiennym debów i
buków moga pózna jesienia osiagnac mase tuszy 60 – 70 kg.
2. Konieczne jest wprowadzenie zasady oszczedzania wycinków - samców w 3-4 roku
zycia, które nie moga jeszcze prezentowac prawie zadnych wartosci trofeowych.
3. W trudnych warunkach srodowiska i presji wilka dopuszcza sie inna strukture odstrzału
wynikajaca z rzeczywistej struktury wiekowej dzików.
4. W rejonach o wzmozonym przyroscie populacji, pozyskanie warchlaków i przelatków
traktowac łacznie, tj. do 80%.
MUFLON
O gospodarowaniu populacja muflona mozemy mówic, gdy w zainwentaryzowanej
wolnej populacji mamy co najmniej 30 sztuk tych zwierzat. Jest to bardzo istotne, gdyz
wystepuja w Polsce nieustabilizowane populacje pochodzace z introdukcji
i z przygranicznych, głównie czeskich, migracji.
Muflony preferuja pagórkowate i górskie obszary lesne porosniete drzewostanem
lisciastym lub mieszanym z bogata warstwa krzewów (malina, jezyna) w runie. Duze
znaczenie ma obecnosc ekotonów (las – pole) oraz wszelkich trawiastych przestrzeni
otwartych. Odpowiednie warunki stwarza podłoze kamieniste i skalne, niekorzystne sa
natomiast siedliska podmokłe.
W ustabilizowanych populacjach muflona wskazniki populacyjne powinny kształtowac
sie w sposób nastepujacy:
Struktura płciowa
Docelowy stosunek płci w populacjach muflona powinien wynosic 1 : 1,5 na korzysc
owiec.
Waznym wskaznikiem jest aby jeden tryk dojrzały (w 4 roku zycia i starszy) przypadał
na maksymalnie 5 owiec zdolnych do rozrodu tj. samic w 2 roku zycia i starszych. Wazne
jest aby w populacji reprezentowane były samce w róznym wieku.
Zageszczenie populacji, nie powodujace dotkliwych szkód w lasach, moze wynosic
30 - 60 osobników na 1000 ha powierzchni lesnej obwodu

Przyrost zrealizowany u muflonów miesci sie w optymalnych warunkach
w przedziale 25 - 35% liczebnosci populacji wiosna. Zalecany jednak rozmiar pozyskania w
naszych populacjach powinien wynosic 20 - 30% wiosennego stanu populacji. Waznym
czynnikiem mogacym obnizyc poziom przyrostu zrealizowanego w łowisku, jest duza ilosc
wałesajacych sie psów oraz duzy stan populacji dzika.
Struktura pozyskania:
a) w grupach płciowo - wiekowych
- tryki 35 – 45%,
- owce 35 – 40%,
- jagnieta do 20%.
b) w klasach wieku tryków
- I klasa wieku 2 - 4 roku zycia 40%
- II klasa wieku 5 - 7 roku zycia 30%
- III klasa wieku 8 rok zycia i starsze 30%
Kryteria oceny prawidłowosci odstrzału tryków muflona
Klasa
wieku
Rok zycia Opis slimów Ocena
I klasa
wieku
2-4
rok zycia
- tryki majace slimy o długosci do ....*.. cm
(ustalone w okregu) lub o wybitnie
niesymetrycznym ułozeniu lub o kacie
rozwarcia slimów znacznie odbiegajacym od 90
stopni;
- slimy o długosci ponad ...*.... cm ( ustalonej w
okregu) oraz o kacie rozwarcia zblizonym do 90
stopni;
O
X
II klasa
wieku
5–7 rok zycia
- tryki o slimach z nieprawidłowym skretem, lub o
slimach wrastajacych w kark lub zuchwe;
- slimy o prawidłowym ukształtowaniu
i o długosci powyzej ....*.....cm (ustalonej w
okregu) oraz slimy medalowe
O
X
III klasa
wieku
8 rok zycia
i starsze
- wszystkie tryki o slimach niemedalowych oraz
prawidłowo zrealizowany odstrzał łowny
- tryki o slimach medalowych pozyskane na
odstrzał selekcyjny
O
X
Ustalenia dodatkowe
1. Za tryka łownego uznaje sie tryka w 8 roku zycia i starszego o slimach medalowych
2. Optymalna struktura stada (rodziny) do celowych introdukcji to 9 osobników (1 tryk w 4-5
roku zycia, 4 – owce i 4 jagnieta).
Selekcja owiec i jagniat
Sposród owiec za selekcyjne uznaje sie osobniki z urozeniem oraz w wyraznie słabej
kondycji. Sposród jagniat jako selekcyjne usuwane sa osobniki o słabej kondycji, słabsze z
blizniat oraz jagnieta meskie o slimach do 12 cm. W pierwszej kolejnosci nalezy równiez
usuwac z populacji owce i jagnieta o widocznych cechach: okulawienia, kaszlace oraz sztuki
odstajace od stada. Eliminujemy równiez owce w 10 roku zycia i starsze.
Zasady postepowania przy ocenie prawidłowosci odstrzału samców zwierzyny
płowej oraz zasady postepowania z ocenionymi trofeami łowieckimi
I. Uwagi ogólne:

1) ocena prawidłowosci odstrzału samców zwierzyny płowej oraz muflonów - zwana
dalej ocena prawidłowosci odstrzału - dokonywana jest przez członków okregowych
komisji powołanych przez okregowe rady łowieckie. Bezposredniej oceny dokonuja
składy oceniajace powoływane kazdorazowo przez zarzady okregowe , z
uwzglednieniem przepisu art. 42 d Ustawy z dnia 13 pazdziernika 1995 r. Prawo
łowieckie (Dz. U. z 2002 r. nr 42 poz. 372 z pózn. zmianami);
2) własciwymi dla dokonania oceny prawidłowosci odstrzału sa składy oceniajace komisji
okregu, w którym pozyskana została zwierzyna. Zasada ta dotyczy takze obwodów
łowieckich zarzadzanych przez Polski Zwiazek Łowiecki;
3) oceny prawidłowosci odstrzału dokonywane sa w zaleznosci od potrzeb nie rzadziej
jednak niz raz do roku;
4) o wynikach oceny prawidłowosci odstrzału skład oceniajacy powiadamia zarzad
okregowy, a ten w przypadku stwierdzenia odstrzału ocenionego na punkt lub punkty
czerwone, niebieskie badz zółte, powiadamia zainteresowanego na pismie;
5) od oceny dokonanej przez składy oceniajace, z wyjatkiem przypadków za które
przyznano punkty zółte, zainteresowanemu przysługuje odwołanie do komisji
odwoławczej, w terminie 14 dni od dnia powiadomienia o wynikach oceny;
6) w trakcie rozpatrywania odwołania przez komisje odwoławcza winien byc obecny
przedstawiciel składu dokonujacego oceny;
7) o koncowych wynikach pracy zespołu oceniajacego lub komisji odwoławczej,
w przypadku oceny oznaczonej punktem lub punktami czerwonymi, niebieskimi badz
zółtymi, własciwy dla miejsca dokonania oceny zarzad okregowy zawiadamia zarzad
okregowy własciwy dla miejsca zamieszkania zainteresowanego mysliwego przesyłajac
stosowne arkusze oceny prawidłowosci odstrzału;
8) w przypadku stwierdzenia niezgodnosci odstrzału z zasadami selekcji osobniczej lub
naruszenia zasad postepowania z trofeami łowieckimi w stosunku do mysliwego
stosowane sa kary porzadkowe przewidziane statutem;
9) kary porzadkowe nakłada zarzad okregowy własciwy dla miejsca zamieszkania
mysliwego, na podstawie arkuszy, o których mowa w pkt 7, a w przypadku pozyskania
w obwodach łowieckich pozostajacych poza zarzadem Polskiego Zwiazku Łowieckiego
takze na wniosek zarzadu okregowego własciwego dla miejsca pozyskania zwierzyny;
10) o nałozeniu kar porzadkowych zarzad okregowy informuje zarzad okregowy własciwy
dla połozenia obwodu, w którym pozyskana została zwierzyna oraz koła łowieckie,
których członkiem jest mysliwy, a takze koło, w obwodzie którego pozyskana została
zwierzyna;
11) komisje oceny prawidłowosci odstrzału sa zobowiazane do trwałego oznakowania
trofeum poprzez nawiercanie w prawym mozdzeniu otworu o srednicy 3-6 mm.
W przypadku dokonanej oceny na punkty czerwone lub niebieskie odpowiednio
oznakowana zuchwa podlega zdeponowaniu przez okres do 6 miesiecy. Wszystkie
zuchwy niezaleznie od oceny podlegaja trwałemu oznakowaniu.
12) w uzasadnionych przypadkach takich jak:
a) uchylenie sie od obowiazku przedłozenia trofeum do oceny,
b) swiadome wprowadzanie w bład komisji oceny,
c) notoryczne wykonywanie odstrzałów nieprawidłowych i nagannych
własciwy zarzad okregowy kieruje sprawe na droge postepowania dyscyplinarnego przed
rzecznikiem dyscyplinarnym.
II. Ocena prawidłowosci odstrzału:
1) przy dokonywaniu prawidłowosci odstrzału zespół dokonujacy oceny stosuje ponizsza
punktacje:

- odstrzał prawidłowy 1 pkt zielony (O),
- odstrzał nieprawidłowy 1 pkt czerwony (X),
- odstrzał naganny 2 pkt czerwone (XX),
- odstrzał zrealizowany w klasie wieku niezgodnej z wydanym upowaznieniem
1 pkt niebieski (N),
- trofea spreparowane niestarannie badz w sposób uniemozliwiajacy ocene
1 do 2 pkt zółtych (Z-ZZ),
2) za trofeum spreparowane starannie uwaza sie trofeum pozbawione tkanki miesnej
i łacznej oraz wybielone, z pełnym uzebieniem – z wyjatkiem ubytków naturalnych.
3) Dopuszcza sie przy preparacji trofeum odciecie czesci kosci potylicznej (tzw. puszki), w
opisanym powyzej przypadku, przy ocenie prawidłowosci odstrzału nalezy doliczyc do
masy parostków - 10 g, wienca jelenia – 200 g, a poroza daniela – 100 g. Dopuszcza sie
30% odchylenie (in plus i in minus) w stosunku do podanych wielkosci z uwagi na
odbiegajace od standardu wielkosci odciecia i wiek zwierzecia, od którego pochodzi
trofeum.
III. Sankcje
Naczelna Rada Łowiecka postuluje, aby przy wymierzaniu kar porzadkowych
zarzady okregowe stosowały ponizsze zasady:
A. Nieprzestrzeganie kryteriów odstrzału selekcyjnego
1) za uzyskanie 1 pkt czerwonego (X) – upomnienie lub nagana,
2) za wielokrotne uzyskanie 1 pkt czerwonego, w obrebie tego samego gatunku w danym
sezonie łowieckim lub w dwóch kolejno po sobie nastepujacych sezonach łowieckich,
zawieszenie w prawach odstrzału samców tego gatunku na okres od 1 do 2 lat,
3) za uzyskanie 2 punktów czerwonych (XX) zawieszenie w prawach odstrzału samców
danego gatunku na okres od 1 do 2 lat,
4) za uzyskanie wielokrotnosci dwóch punktów czerwonych w jednym roku w obrebie tego
samego gatunku zawieszenie w prawach odstrzału samców tego gatunku na okres 2 lat,
B. Niestaranna preparacja trofeów lub dostarczenie trofeum w stanie uniemozliwiajacym
dokonanie oceny badz niedostarczenie trofeum do oceny.
1) za uzyskanie 1 pkt zółtego (Z) upomnienie lub nagana,
2) za uzyskanie 2 pkt zółtych (ZZ) lub wielokrotnosci punktu zółtego w danym sezonie badz
za niedostarczenie trofeum do oceny - zawieszenie w prawach odstrzału samców
zwierzyny płowej na okres 1 do 2 lat.
C. Nieprzestrzeganie zasad odstrzału w klasie wieku
1) za uzyskanie 1 pkt niebieskiego (N) - upomnienie lub nagana,
2) za uzyskanie w danym sezonie co najmniej dwukrotnie punktu niebieskiego -
zawieszenie w prawach polowania na samce zwierzyny płowej i muflony na okres 1 do 2
lat.